Schuldhorigheid – Stichting Permacultuur Onderwijs

In kringen van nuttige initiatieven rond de transitie naar een wel volhoudbare regeneratieve samenleving, kom ik vaak een extra flinke weerstand tegen vermarkting (marketing) en geld tegen. Begrijpelijk, want de marketing van allerhande onzinnige producten (van sjampo tot …) maakt letterlijk meer kapot dan ons lief is. En geld kan, nogal eens, verbindingen tussen mensen danig verstoren, ook dat is waar. Tegelijkertijd is handel zo oud als de mensheid, is het hebben van iets van een ruilmiddel toch al vlot handig, en is het geldsysteem niet altijd zo geweest als het nu is.

Hoewel de neiging marketing & geld in zijn algemeenheid te verafschuwen begrijpelijk is, zie ik ook dat het zogenoemde ‘schuldhorigheid’ vergroot*. Schuldhorigheid van de pioniers die het elkaar regelmatig onnodig moeilijk maken door moeilijk te doen over, jawel, marketing & geld. “Dit bericht mag niet hier want het is reclame!” zie ik bijvoorbeeld regelmatig gezegd worden in sociale media. Helemaal zonder onderscheid, zonder te kijken of het in een behoefte voorziet van de mensen daar, of het om een nuttig fenomeen gaat waar de wereld beter van wordt, nee gewoon: “Dit is reclame en dat is slecht!” Je brood verdienen met het goede is niet de bedoeling kennelijk… Nu wordt zoiets niet vaak tegen mij gezegd gelukkig, ik wil doorgaans niet zijn/blijven op dergelijke plekken, zonde van mijn aandacht! “Don’t spend time on people that don’t want to learn!” hoor ik mijn favoriete leraar al zeggen. Maar het blijft wel een gemiste kans als mensen die daaraan wel een behoefte hebben daardoor niet horen van bijvoorbeeld het werk van onze Stichting Permacultuur Onderwijs, daar blijf ik wel tegen aanlopen.

Een van de online groepen die ik het leukst vind heet de Wol & Vilt Verkoop & Ruilgroep. Die groep is dus gericht op het verkopen van producten van wol. Er worden nog steeds allerlei experimenten gedeeld, bijvoorbeeld over ervaringen met het verven van de wol, en daar wordt niet moeilijk over gedaan, sterker nog er wordt doorgaans juist leuk op gereageerd. Pas als iemand ‘kunststofvezels’ probeert te vermarkten, wordt er ingegregen (want dat valt buiten het doel van de groep en helemaal zonder doel heeft zo’n groep waarschijnlijk weinig zin). Deze groep gaat dus niet uit van een gebreksfilosofie, van een geld-is-slecht-mentaliteit; sterker nog, ik heb er regelmatig goede discussies gezien over de waarde van handwerk/kunst.

Hoopgevend en motiverend!

Dat brengt mij bij een andere gedachtekronkel die ik regelmatig tegenkom, namelijk “Hiervoor hoef ik niet (redelijk) te worden betaald, want dit vind ik leuk!”

Hoe gaat dát er in aardsnaam voor zorgen dat mensen vooral doen waar ze een passie voor hebben waar ze goed in zijn! Leven we soms meer dan een keer?

Eén of enkele euro’s per uur verdienen zou opeens oké zijn als het gebeurt met iets wat je leuk vindt? Ook al ben je er een zeer ervaren kei in, de wet op het minimumloon is dan opeens niet meer relevant. Tuurlijk zullen er altijd wat moeilijk vervulbare functies zijn en vind ik het wijs om daar dan zeker goed voor te betalen. Maar per saldo ben ik steeds weer verrast over hoe mensen hierin verschillen… Dat de een werkelijk kan genieten van bepaalde klussen waar een ander een broertje-dood aan heeft. (Wat dat betreft vind ik de op oude wijsheid van vele generaties gebaseerde projectmanagment-methode ‘dragon dreaming’ zeer aansprekend! Een kern daarvan is dat je steeds weer heel bewust taken toebedeelt gebaseerd op de wensen van mensen, en niet gebaseerd op hun ervaring/opleiding omdat het nu eenmaal moet gebeuren en we het dan maar ‘eerlijk’ delen… Wat voor de een corvee is, kan voor een ander werkelijk een feestje zijn.)

Maar de “Ohhh dat vind ik toch wel zo leuk, ik heb weinig tijd, maar daar hoef je me echt niet voor te betalen”, vind ik soms een beetje jammer, omdat het niet stimuleert (een flink deel van) je brood te verdienen met wat leuk en goed is.

Tuurlijk snap ik wel dat het niet altijd lukt om van 1 euro per uur naar op/boven minimumloon te geraken, niet aan alles bestaat voldoende behoefte hiervoor. Maar ergens zit toch een link tussen tijd & geld. Als een pionierbedrijf/transitie-intiatief weinig geld heeft zal ze heel veel zelf doen; deels is dat goed, ook omdat dat onafhankelijkheid en slagkracht geeft, maar ik zie regelmatig dat dit (veel) te ver gaat.

Dan zie ik bijvoorbeeld interdisciplinaire pionierdieren worstelen met boekhouden, gedurende een te groot deel van hun tijd – was er geld dan zou (een deel) uitbesteed kunnen worden aan iemand die dat prettiger werk vindt en meer kwaliteiten heeft op dat vlak.

Of ik zie een tuinder die voor haar omvangrijke handarbeid minder dan het minimumloon verdient, maar nog steeds potentiële klanten naar een andere tuinder ziet vertrekken die het voor nog minder doet (wellicht wel iets minder lettend op het milieu, maar nog net wel binnen grenzen van keurmerken o.i.d.)… Die tuinder wordt grenzend aan gedwongen ook nog verder te zakken met de prijs; nog meer uren te gaan werken om nog het hoofd boven water te houden. En een docent bijvoorbeeld, die lesgeeft in een groep van een bescheiden formaat, de persoonlijke aandacht geeft waarvoor de cursisten die training zijn gaan doen, en die dan bij een waardebepaling achteraf of bij de inschrijving vooraf erop wordt aangesproken dat hij een minimumloon schappelijk zou vinden voor de investeringen in tijd en aandacht (waarvan de cursisten een gedeelte te zien krijgen en een groter gedeelte achter de schermen gebeurt, en in het onderwijs is dat zoals je misschien wel weet relatief een groot deel). Heel veel minder loon dus dan gebruikelijk is bij bedrijfstrainingen van minder ervaren docenten.

Ik blijf hier toch echt een soort slavernijmentaliteit in zien… En daar moeten we naar mijn bescheiden mening toch echt eens mee ophouden.

Mensen die steeds een gebrek hebben ondervinden daar stress van, en worden vaak wat meer timide, risicomijdend, e.d. vanwege de schuldhorigheid of (zelfs als er geen schulden zijn) de vrees voor het ontstaan ervan. Het risico hierop kan al genoeg zijn om mensen hun gedrag te laten aanpassen, richting die van de timide schuldhorige waarvoor het allemaal niet zomaar kan.

En dat is nu niet noodzakelijkerwijze hetgeen de transitie het meest bespoedigt, of toch? Wat denk jij?

*) Schuldhorigheid is een term uit het boek Door de bank genomen van George van Houts; over dit boek gaat mijn boekentip in de Seizoenstips Zomer 2017 van Stichting Permacultuur Onderwijs die deze maand zullen uitkomen (meld je ervoor aan op https://permacultuuronderwijs.nl/seizoenstips/)

Zie ook Marankes eerdere blogs die aan dit thema verwant zijn:

Marankes Blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.