Hoe kunnen we de in dit artikel beschreven overvloedsfilosofie verder zetten?
Delen van overvloed, zorgen voor Aarde, en zorgen voor de mens zijn de drie ethische grondslagen van permacultuur. Hoe ze met elkaar verband houden, kun je bij nadere beschouwing zien. Je komt bij het beschouwen van het ene, vaak al snel óók bij elementen van de andere twee principes uit; ik zie geen hiërarchie.
Je kent wellicht wel het concept weggeefwinkels. Weggeefwinkels gaan uit van een overvloedsfilosofie. Een wezenskenmerk is zelfs dat iedereen er welkom is om te nemen en te geven. Er wordt dus bewust geen onderscheid gemaakt tussen materieel armeren en materieel rijkeren.
Foto: De schrijver van deze blog op overschotten in de weggeefwinkel Amersfoort: zakken met ingeleverde schone, hele kleding in een van de magazijnen.
Rechte rug
Omdat hergebruik beter is voor het milieu, en weggeefwinkels doorgaans kampen met grote overschotten, is er ook bepaald geen aanleiding om de een wel, en de ander niet toe te laten. Een van de mooiste dingen die ik ooit gezien heb, is hoe een aantal bezoekers van de weggeefwinkel Amersfoort, toen die net bestond, hun ruggen rechtten nadat ze aanvankelijk ineengedoken voor de winkel hadden gestaan, met een armenbewijs, een brief van de sociale dienst in de hand! Ze rechtten hun ruggen toen ze, op hun verzoek om materiële hulp, als antwoord kregen: “U bent meer dan welkom in de weggeefwinkel! Maar uw papieren niet, stop die weg en neem ze een volgende keer niet meer mee.” Dit is een pro-diversiteitsdingetje dat hoort bij de overvloedsfilosofie in weggeefwinkels: er wordt geen onderscheid gemaakt. Hierdoor worden contacten tussen vogels van zeer divers pluimage gestimuleerd. Mensen indelen in soorten is wat dat betreft maar schraal. Weggeefwinkels zijn een uiting van sociale permacultuur. Ze dragen vaak bij aan het sociale cement van een buurt.
Weggeefwinkels zijn sowieso onstáán uit overvloed. In Amersfoort, alwaar pioniers een centrum runden voor diverse maatschappelijk betrokken activiteiten, was behoefte aan wat huisraad ter inrichting van het centrum. Een oproep leverde eindeloos veel meer huisraad op dan we ooit nuttig hadden kunnen gebruiken, dus we besloten ertoe deze overvloed te delen. En wel in een geldvrije oase genaamd weggeefwinkel.
Een daverend succes! Het werd een fantastische plek om te nemen en te geven. In het begin werd er wel geroepen: Een winkel waar alles gratis is voor iedereen?! Dat kan niet!!!! Dat gaat een eendagsvlieg zijn… En: Ohhh, als jullie dat gaan doen, dan ga ik voor de deur liggen op de openingsdag, om te filmen hoe de pleuris uitbreekt! Maar de pleuris is natuurlijk nooit uitgebroken en de winkel viert komend jaar haar 12,5 jarig jubilieum! Waar er toen nog maar enkele weggeefwinkels waren in Nederland, vind je er nu rond de veertig. Nog altijd is er overvloed, en de (lokale) pers is op diverse plaatsen een niet-aflatende steun geworden.
Schaarste-stress
Nog altijd geldt het iedereen-welkombeleid. Dit is een zodanig wézenskenmerk van een weggeefwinkel, dat nieuwe intiatieven die wel voorwaarden stellen zoals ‘laat uw armenpasje zien’ consequent wordt gevraagd zichzelf dan geen weggeefwinkel te noemen, maar bijvoorbeeld goederenbank, het goederenzusje van de voedselbank, een heel ander soort beest! Dit ook om de communicatietaak van de weggeefwinkels niet nog uitdagender te maken. Het blijft immers een erg onverwacht fenomeen, dat gebrek aan onderscheid. (Deze verzoeken om de naam weggeefwinkel consequent te gebruiken komen dan vaak van de schrijver van deze blog, omdat ik tevens beheerder ben van www.weggeefwinkels.nl, de landelijke website waar info over weggeefwinkels in al die jaren is verzameld.)
De behoefte om onderscheid te gaan maken tussen ‘materieel armeren’ en materieel rijkeren is er nog altijd niet. Als er al af en toe een behoefte opduikt om toch iets van een groep buiten te sluiten, dan zijn het niet de ‘materieel rijkeren’ (ook die komen in soorten en maten voor) maar eerder mensen die een ander geen overvloed gunnen, waarmee ik geen excessen bedoel maar gewoon een goed leven zonder voortdurende ‘schaarste-stress’… Mensen die zeggen dat het slecht is om ‘een bestaan op te bouwen’ met het goede, bijvoorbeeld omdat ze vinden dat goede zaken (bijna) gratis horen te zijn. Structurele arbeid incluis! Zodat mensen niet hun huur kunnen betalen van goed werk. En zelf overvloed willen maar een ander de kaas op het brood in de praktijk niet gunnen…
Het goede laten groeien
Het nemen en geven van dat wat over is via weggeefwinkels is o.a. bedoeld om te laten zien dat niet alles altijd om geld hoeft te draaien (geldloze oase!). Maar daarmee is het geen oordeel over ruilmiddelen in zijn algemeenheid. Sterker nog ik houd het voor mogelijk dat een “Ik-wil-alles-altijd-goedkoop-of-gratis-mentaliteit” een hoop ‘trashing the planet’ kan veroorzaken: het kaaltrekken van de planeet voor goedkope materialen en het uitbuiten van arbeiders, en wel in zo’n extreme mate dat er sprake is van meer slavernij dan de planeet ooit heeft gekend.
Maar wees gerust, ondanks de menselijke verleiding, worden ook mensen met een ik-wil-alles-altijd-goedkoop-of-gratis- of een je-brood-verdienen-met-het-goede-is-slecht-mentaliteit niet buitengesloten. (En dat is maar goed ook, al was het maar omdat er ook of wellicht juist voor hen veel valt te ontdekken in een weggeefwinkel.)
Het roept in mij wel vragen op, zoals: Hoe laten we het goede groeien, als mensen er hun brood niet of nauwelijks mee mogen verdienen?
Hoe kunnen we deze overvloedsfilosofie verder zetten? In onzelf, en in onze gemeenschappen… We hebben toch allemaal in elk geval weleens de menselijke neiging om te denken vanuit schaarste? Dat kan erg nuttig zijn, maar er zijn vast situaties te bedenken waarin het niet nuttig is? Waarin het niet gepast is? Als… ?
Waarom blijven we een kunstmatige schaarste creëren door middel van het huidige geldsysteem? Waarom zouden we moeten worstelen om onze huur te kunnen betalen als ik in de fysieke wereld overal overvloed zie, heeeeeel eerrrrrruggg veel spullen, veel voedsel en zelfs heel veel leegstaande gebouwen!
Mocht je bijvoorbeeld ooit de heus menselijke neiging voelen te oordelen over (de prijzen van) zzp’ers/ondernemingen die een bestaan opbouwen in de ‘goede sector’ met bijvoorbeeld het geven van advies, verkopen van lokaal voedsel, dan wel trainingen en andere diensten, in ruil voor een leefbaar loon (ik heb het dus niet over ver in de minderheid zijnde, graaiende rotte appels!), dan is het misschien een idee eens te onderzoeken waar die gedachtes vandaan komen… En of ze, in die situatie, passend en redelijk zijn.
Ideeën?
Ik ben op zoek naar meer manieren om de overvloedsfilosofie verder te zetten. Ideeën?! Schrijf het op in een reply op dit bericht of stuur het naar info@weggeefwinkels.nl
Verder lezen?
Marankes blog
Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur-literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur van ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.