Mijn vorige blog over het voorjaar in de vasteplantentuin sloot ik paradoxaal genoeg af met dat ik snijsla ging zaaien… Jawel: een eenjarige! Ja hoor die zaai ik ook weleens en hoewel ik vanuit permacultuur-gedachtengoed relatief veel vaste planten gebruik (net als in ‘natuurlijke’ ecosystemen) heerst er bepaald geen verbod op het gebruik van eenjarigen, laat daar geen misverstand over bestaan. Maar met de bodemvriendelijke en onderhoudsvriendelijke vaste planten kun je dus een hoop!

Het hele voorjaar door eet ik hier en daar een vasteplantensalade. Deze salades kunnen heerlijk divers zijn, ook al op het moment dat het eenjarige spul nog niet groot genoeg en voldoende talrijk is.

Hoewel ik dol ben op mals jong snijslablad zijn de allerlekkerste salades die ik ooit gegeten heb helemaal gemaakt van vaste planten! Een voorbeeld: Op onze volkstuin at ik een salade van jong lindeblad, zevenblad, hondsdraf, knoflookblad, zuring, munt en citroenmellise. Dit alles met een eenvoudige dressing van olie & azijn, peper & zout.

Afbeelding: De middagzon (in de rug van de fotograaf) vindt zijn weg door de tuin.

Terwijl ik de salade at, samen met een eetgenoot onder de hazelaar, zat de ander gezellig tegen me te praten. Plotsklaps stopte hij met praten en keek me lichtelijk geschrokken aan… “Ben je droevig?” Even denken… O, hmmm, huh? Ah! Ik snap het al… Ik verontschuldigde me en legde het even uit. “Mijn salade was op, net voordat ik had gehoopt dat die op zou zijn. ik hoopte op nog één hapje heerlijks maar had me verkeken!” Begripvolle blik van mijn eetgenoot. Hij vond dat ik even op een pierrot had geleken, met zo’n droevig gezicht.

Wat was die salade lekker! Even dacht ik eraan nog een beetje te maken (de overvloed ervan is groot) maar nee dat heb ik toch niet gedaan, met de salade was mijn maaltijd compleet, ik had genoeg gegeten. Het soort van genoeg dat ervoor zorgt dat je de volgende dag pas weer hoeft te eten en in de tussentijd van alles kunt doen waar je volledig in opgaat.

Dit deed mij denken aan de bezoekjes van een vriend die ik al sinds onze studententijd ken. Hij gaf aan dat hij na een bezoek aan ons altijd dagenlang was verlost van het continue hongerige gevoel waar hij zo ongeveer om bekendstaat. Hij is twee meter lang en circa een meter breed (dus hij ziet er een beetje uit als de grote vriendelijke reus). Als hij ergens op bezoek gaat, belt hij vaak tevoren even op om te vragen of hij nog wat te eten mee kan nemen. Want, zegt hij: “Ik ben groot en ik eet veel. Ik wil niet door jullie voorraad heen eten.” (Bij ons lukt hem dat echter nooit, door het zelf verwerken van allerhande heerlijks d.m.v. diverse methodes staat ons huis altijd barstensvol potjes met heerlijks!)

De grote vriendelijke reus zegt: “Wat ik zo fijn vind aan een bezoek aan jullie is dat er, naast de gezelligheid, echt eten is. Erg lekker en voedzaam eten. Het is alsof ik allemaal noodzakelijke stofjes binnenkrijg waaraan ik anders, door mijn levensstijl als rondreizende IT-consultant die bijna altijd buiten de deur eet, een chronisch tekort heb. Mijn eten is doorgaans erg koolhydraatrijk. Vaak eet ik ‘s avonds thuis nog 1 à 2 halveliterbakken met Griekse vruchtenyoghurt, maar dat geeft lang niet het verzadigde gevoel als jullie eten en al helemaal niet zo lang! Terwijl de Griekse vruchtenyoghurt waarschijnlijk veel meer calorieën bevat.”

Precies dat lang verzadigde gevoel kan ik ook hebben na het eten van een diverse vasteplantensalade, zelf gefermenteerde producten, echte bouillon van botten. Tel uit je winst op diverse vlakken! En dan eet ik er nog niet eens veel van zo’n salade. Gewoon één kommetje of ontbijtbordje vol. Sterker nog: minder kan ook prima en als je het niet gewend bent is dat zelfs sterk aan te raden zodat je darmflora de kans krijgen zich aan te passen aan het nieuwe heerlijks!

Ook meer leren over samenvoorzienend voedsel verwerken?

Kom dan ook naar Marankes cursus ‘Samenvoorzienend voedsel verwerken‘. , ook wel liefkozend ‘Heksendriedaagse’ genoemd. We gaan samen fermenteren, drogen, wecken en dergelijke. Alle cursussen van Stichting Permacultuur Onderwijs zijn een mix van theorie en praktijk. Deze reeks van drie HuiskamerSessies vond driemaal plaats in februari, in maart en in april 2016, en in de herfst van 2016 kun je meedoen op drie donderdagen in september, drie vrijdagen in oktober, of drie zaterdagen in november.

Afbeelding: kruidenbed bij de deur van mijn tuinhuisje (aan de andere kant van de deur is het formuis om te koken).

Afbeelding: Onder de look-zonder-look zullen straks, nadat deze klaar zijn met bloeien en zaaien voor dit jaar, de aardbeienplanten en sedum tevoorschijn komen.

Afbeelding: Maranke oogst lindeblaadjes (de druif die je hier ziet groeit in een leilinde

Afbeelding: Onder de mispel, nu vol in het blad, is van het zevenblad eronder sinds begin maart veel geplukt om te drogen.

Afbeelding: Een tuin waarin voornamelijk eenjarigen worden verbouwd, begin mei…

… en een tuin waarin voornamelijk meerjarige (vaste) planten worden verbouwd, ook begin mei.

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur-literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.

Och wat groeit en bloeit het allemaal weer! Een aantal weken geleden nog voelde ik mezelf maar een lousy tuinier, het was toen mooi weer, maar de tuin zag er nog vrij winters getooid en wat verwaarloosd uit. Maar nu is het alweer prachtig! Wat is het dan fijn om veel vaste planten in je tuin te hebben! Ik monterde er helemaal van op. De vele vaste planten hebben een groeispurt gemaakt en daarvoor hadden ze mij natuurlijk niet nodig, heerlijk!

Ik heb wel wat in de tuin(en) gedaan natuurlijk, en dat was ook wel even lekker rauschen maar het was erg goed te overzien! Als onderbegroeiing in het pottendeel van de tuin hebben we veel rankspinazie staan, fijn voor meer schaduwrijke plekken, en het zorgt ervoor dat de grond in de potten mooi beschut is en er nauwelijks ‘onkruiden’ te verwijderen vallen… en hoewel het een geduldklus is om deze vaste plant aan de gang te krijgen is het superfijne onderbeplanting, die eenmaal gevestigd ieder voorjaar weer vlot wat maaltjes fris groen saladeblad oplevert! En dat al op het moment dat het eenjarige spul grotendeels nog gezaaid moet worden, of nog in het kiembladstadium verkeert. En als er overvloed is, gaat het de pan in als spinazie, ook heerlijk! Aan zaaien waren we dit jaar door familieomstandigheden sowieso minder toegekomen dan anders….. Iets waar we dan ook pragmatisch mee omgaan: we hebben bijvoorbeeld wat meer plantjes gekocht, voornamelijk bij vriendelijke kleine kwekers. Verder hebben we ook wat plantjes gekregen van vriendelijke collegatuiniers met een overvloed aan zaaigoed! Zo komt het allemaal vlot weer goed. Als in: we hebben al weer meer dan we van plan waren. Af en toe zeggen we hier thuis tegen elkaar: laten we het dit jaar maar eens niet zo dol maken, maar voor je het weet sluipen er dan weer allerhande plantaardige vrienden de tuin in, of tientallen genummerde zaaibakken vol met allerlei heerlijks.

Zo nu weer snel naar buiten, snijsla zaaien!

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.

Hoewel ik erg van schrijven houd, heb ik deze keer nog meer zin om te tekenen. Zie hieronder het resultaat. Creativiteit vind ik van groot belang zeker ook voor permacultuur. Mijn Blog van deze keer bestaat daarom uit een tekening en een vraag:

“Hoe kunnen we kunst en permacultuur verbinden?”

In mijn eboek Permacultuur, Wat is dat?! heb ik bijvoorbeeld diverse illustraties verwerkt, die informatief zijn maar tegelijktijd ook gemaakt zijn om het geheel er mooi te laten uitzien. Je kunt het hier downloaden, ik geef het kado… En verspreid het vooral verder, het is overvloed om te delen…

En nu ben ik benieuwd naar meer ideeën om kunst en permacultuur te verbinden,
je kunt ze sturen naar mijn Stichting Permacultuur Onderwijs mailadres: Maranke@PermacultuurOnderwijs.nl (of op onze Facebook-pagina [of de mobiele Facebook-pagina op m.facebook.com] of mijn Twitter).

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat u kosteloos kunt downloaden.

Maak jouw eigen mengsel voor zaaigrond met wat je ter beschikking staat! In deze gastblog van Lucas (Oefenboerderij) kun je een reeks mogelijkheden verkennen. Zaaigrond maak je uit enkele grondstoffen van divers karakter opdat ze goed afwatert maar toch ook vocht vasthoudt, en opdat ze niet te veel maar wel enige voeding bevat.

Van te veel voedingsstoffen in de zaaigrond krijg je lange, pierige kiemplantjes die snel omvallen omdat ze geen stevige structuur hebben. (Hetzelfde wat je ziet gebeuren als kiemplantjes te weinig licht van boven krijgen en naar een venster toe gaan spurten.) En van te weinig afwatering (drainage) krijg je dichtgeslagen aarde en gerede kans op verrotting in de stengeltjes. Hieronder enkele opties om tot zo’n mengsel te komen.

Diep, dicht, nat, verspenen

Maar eerst in vogelvlucht de belangrijkste succesfactoren van voorzaaien genoemd, die je misschien al wel kent als je eens deelnam aan mijn zaailes: zaai niet te diep en niet te dicht opeen, maak het niet te vochtig, en verspeen de kiemplantjes op tijd naar potjes met iets meer voeding en wortelruimte. Dit valt buiten het bestek van deze blog, maar om kort te gaan: op tijd verspenen van kiemplantjes, gemiddeld na 5 à 10 dagen, is belangrijk om volwassen plantjes te krijgen.

Zand

Om tot een afwaterende structuur te komen neem je een zandmengsel van ongelijke korrelgrootte, zoals brekerzand, rijnzand/rivierzand, of metselzand. Dus geen speelzand o.i.d. met een korrelgrootte die te uniform is, want daarmee krijg je dichtgeslagen i.p.v. drainerende grond. In een workshop kreeg ik eens de vraag hoe je weet of het zand niet verontreinigd is. Ik heb toen, en daar heb ik wel spijt van, gezegd dat er ook dinosauruspoep in zit. Hiermee bedoelde ik dat het niet met zekerheid is te zeggen wat erin zit. De vraag is hoe dan ook reëel. Voor snijsla die je zo uit een zaaibak gaat eten, is het wellicht belangrijker dan als je eerst verspeent en daarna buiten uitplant in een gezonde bodem. In mijn opmerking over dinopoep mag je opmaken dat ik gefrustreerd ben dat je er niet kunt weten wat de aard is van gevonden of gekocht zand; en tegelijk vind dat je je niet te zeer ‘druk’ zou moeten maken, want de verontreiniging is al geschied (we moeten ook verder met wat ons ter beschikking staat) en stress is ook niet gezond. Misschien weet jij wel bronnen van zand die relatief schoon zijn; ik ben zeker benieuwd!

Het zand maakt een kwart tot een derde uit van je mengsel. Je kan wat meer, dus een derde deel, toevoegen als je denkt dat je mengsel anders te veel voedingsstoffen zal bevatten. (Het gaat hier om een kwart tot een derde van het volume, niet van het gewicht.)

Compost, potgrond en turf, bladaarde

De overige drie kwart of twee derde bestaat uit potgrond, compost, bladaarde, of een mengeling van wat je hiervan te pakken kunt krijgen en wilt gebruiken.

Bladaarde maak je door bladeren deels te laten fijnknippen en verteren door andere bewoners van deze planeet; afhankelijk van je situatie zullen dat, onder vele andere organismen, kevers en compostwormen zijn en sowieso mijten, pissenbedden, miljoenpoten, beestjes die wij mensen rekenen tot de soort Forficula auricularia (de naam oorwurm is zo achterhaald nietwaar, maar was pissenbed dat niet ook), springstaartjes en bacteriën. Je kan bladaarde maken door bladeren op een hoop te leggen en een of twee jaar te wachten. Wat ook kan, is bladeren in zakken met gaatjes stoppen.

Blad van diverse boom- en struiksoorten geeft een wijd pallet aan voedingsstoffen. Het ene blad verteert langzaam, zoals dat van beuken; het andere snel, zoals dat van lindes. Linde is ook niet zo voedingsrijk, wat het geschikt zou maken voor zaaigrond, en de boom is ook in de bebouwde omgeving vaak goed te vinden.

Als het blad is omgezet tot fijne aarde zeef je het. Ik laat ook zo veel mogelijk beestjes ontsnappen naar een tuin, voordat ik verder ga. Dit is wat werk, maar heel leuk om te zien wat er hier allemaal leeft, althans met het blote oog een fractie daarvan, en jou op een rijke boslucht trakteert.

Aangezien het even duurt voordat je bladaarde hebt gemaakt, maar ook omdat er allerlei schimmeltjes in zitten, kan het zijn dat je als pas-beginnende voorzaaier (ook) kiest om kant-en-klare zaai- en stekgrond te kopen, of om de bladaarde te steriliseren in een openstaande oven (maar dat stinkt wel enorm…).

In zaai- en stekgrond die je kant-en-klaar koopt, wat je natuurlijk ook prima kunt doen, zit vaak turf (veen). Dit houdt vocht vast en heeft toch een afwaterende (ruwe) structuur, terwijl de jonge plantenworteltjes niet te veel voeding vinden en wegbranden.

Allicht omdat in West-Europa niet zo zorgvuldig met het veen is omgegaan in de afgelopen eeuwen, wordt er vandaag de dag veel turf voor West-Europeanen gewonnen in Noordoost-Europa. Daar komen veel broeikasgassen bij vrij. Er zijn leveranciers die niet te veel ineens afgraven en het veen laten aangroeien. Zelf neem ik ook weleens een zak ‘tuingrond’, die ook zonder turf beschikbaar is, waar ik dan al die grove stukken uit zeef, maar dan hou je niet zo veel zaaigrond over.

Compost tot slot is ook een welkom onderdeel van het zaaimengsel, gemakkelijker te krijgen en sneller te maken dan bladaarde (laat staan veen). Omdat de jonge plantenworteltjes niet te veel voeding moeten vinden mag je goed afgerijpte compost nemen. Compost waar al een energiemaatschappij mee heeft gespeeld (biovergisters) kan daarom een prima keus zijn, net als goed verteerde compost die je gezamenlijk in een buurtmoestuin hebt gemaakt. Denk je dat de compost te voedzaam is, dan kun je zoals gezegd meer zand opnemen in je mengsel of bladaarde.

Veel zaai- en oogstplezier! Je kent vast wel dit ontwerpprincipe van permacultuur: Zorg voor resultaat 🙂

Hier eindigt de gastblog van mijn collega Lucas Brouns (Oefenboerderij.nl). Vele vriendelijke groene groeten, Maranke Spoor

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.

“Jij bent toch zo’n natuureter?!” riep een van mijn ecologiedocenten me eens toe. Hoewel ik een dergelijke vraag vanuit zijn referentiekader en specialiteit binnen zijn vakgebied wel kan begrijpen, ga ik me dan toch afvragen wat zo’n man dan zelf eet…

Het was een beetje een snack-voor-de-lekkere-trek type, dat ik niet snel uitgebreid zag koken. Maar dan nog: die snacks komen ook ergens vandaan. Je kunt immers moeilijk stellen dat snackbareten niet van natuurlijke oorsprong is. (Al hebben ze flink hun best gedaan het zo dood te maken dat het retetraag composteert.)

Voor een Natuurbeschermer, of in het Engels a conservationist, is het natuurlijk schokkend om zo’n ‘natuureter’ een hap te zien nemen van jouw heiligdommen. De Natuurmonumenten.

Ik pluk weleens wild, ja. Zelfs dus eens waar de betreffende docent bij was. Ik zie verantwoord wildplukken (want dat kan zeker ook vandalisme worden) als een manier om in contact te blijven met de natuur, waarvan we een onderdeel zijn. Als iets wat de liefde ervoor vergroot. Voor deze man bleef het heiligschennis en verder dan een ‘agree to disagree’ zouden we niet snel komen op dit punt.

Het is natuurlijk ook nogal een onderwerp. Als er nu iets is wat ‘religieuze’ discussies op kan roepen dan is het wel eten. Zoveel mensen, zoveel meningen nietwaar?

Discussies verbleken erbij

Nu zijn er natuurlijk wel patronen te herkennen. Zo zijn discussies over voedsel bijvoorbeeld vaak gekleurd door een gebrek aan kennis van wat akkerbouw is en wat cafo’s (concentrated animal feeding operations, oftewel megastallen) zijn, en wat het effect daarvan is op de bodem. Dergelijke monoculturen zijn zo slecht voor de bodemvruchtbaarheid/biodiversiteit dat discussies over gangbaar versus bio en vega of andere diëten erbij verbleken. Cafo’s roepen een enorme vraag naar producten uit eenjarige akkerbouw op: bergen soja, graan etc. worden erheen gesleept en dat is bepaald niet duurzaam, of zoals de Vlamingen duidelijker zeggen: bepaald niet volhoudbaar.

Het verschil tussen gangbaar en bio is klein als er nog steeds geteeld wordt in bodemslopende monoculturen. De bodem is een levend wezen, of beter gezegd heel, errug, veel, levende wezens. In ecosystemen waarin veel vaste planten voorkomen heeeft het bodemleven meer te eten. Daardoor wordt het vruchtbaarder, het krijgt gewoon letterlijk meer kinderen, en deze kinderen zorgen er onder meer voor dat wat er uit dit ecosysteem geoogst wordt, heel divers is in voedingstoffen. Niet te evenaren door het gooien van slechts een paar voedingsstoffen op substraten met water. Want weet je, wat er niet in zit, kan er ook niet uit komen… Bepaalde vitames worden door bodembacteriën geproduceerd, om maar wat te noemen. Het feit dat een flink deel van ons voedsel zonder bodem gekweekt wordt, betekent dus niet dat dat een goed idee is – en dit is inderdaad geen reclame voor de IKEA-aquacultuursetjes waarmee je jaarrond binnenshuis planten kunt kweken en waarover ik zelfs enthousiaste berichten tegenkwam op permacultuurforums.

Een gezonde bodem barst van het leven. Ze komt tot stand door een samenwerking tussen planten en dieren. Als je je eigen eten kweekt, niet een klein beetje ervan maar ook je basisvoedsel, dan ervaar je dat. Haal je dieren, mensen incluis, uit het systeem, dan loopt de bodemvruchtbaarheid terug.

Als ik kijk naar wat duurzaam eten is, dan ga ik niet af op keurmerken of diëten maar op de vraag in hoeverre het in een ecosysteem gekweekt is.

Ook ik pleit er dus niet voor dat we met zijn allen die weinige ‘natuurmonumenten’ die er nog zijn massaal af gaan grazen, maar wel om ons eten weer in ecosystemen te kweken, en de schizofrene scheiding tussen ‘natuur’ en ‘landbouw’ op te heffen. Voordat dat vanwege klimaatverandering en het schaarser worden van fossiele brandstoffen vanzelf gebeurt.

Er komt dan veel meer ‘natuur’, waardoor mensen een positieve voetafdruk kunnen hebben. Natuurmonumenten hebben we dan niet meer nodig. Ja, ik eet graag ecosystemen! Sterker nog: repareer de planeet door wat je eet, is mijn motto.

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat u kosteloos kunt downloaden.

Het platform Cactus Nieuws vroeg mij om een top 5 van Permacultuurfilms. Als permacultuurdocent zijn er een hoop permacultuurfilms aan mij voorbij getrokken! Dus toen de vraag naar een top 5 kwam wist ik daar wel raad mee. Al was de keuze gezien het groeiende aanbod wel een uitdaging. De gekozen films hebben reeds velen geïnspireerd; er bestaat zelfs een risico dat je eraan verslingerd raakt. Er zijn films bij die je zo online kijken kunt en andere waarmee je een permacultuurproject steunt dat het gebruiken kan! Gelukkig is het nog geen zomertijd dus kun je ‘s avonds nog lekker film kijken 🙂 Mijn filmtips zijn:

1) A Farm for the Future

Voor mij nog altijd de onbetwiste nummer 1. Deze toegangkelijke film, vol oplossingen, heeft ook diverse van mijn studenten op een permacultuurpad gezet. Een heerlijke film! (Via contact met de maakster weet ik dat ze blij is dat haar film door zovelen wordt bekeken, en ze is zeer vereerd dat er door medewerkers van een Vlaams transitie-initiatief Nederlandse ondertitels bij zijn gemaakt. De BBC laat de documentaire hier en daar offline halen, ogenschijnlijk vooral die in hogere resolutie; eventueel kun je bij TransMoves een dvd met de Nederlandse ondertitels bestellen.)

Zelf is Rebecca Hosking na een filmcarrière bij de BBC boer geworden. En niet zomaar eentje! Eigenlijk klopt het woord boer niet helemaal… Ze is meer een ecosysteem-hersteller/-beheerder: haar bedrijf pioniert met herstellende landbouw, een landbouw die ecosystemen opbouwt in plaats van afbreekt! Je kunt hier lezen over herstellende landbouw in het gelijknamige boek dat ik met veel plezier heb vertaald en bewerkt naar onze regio en taal: permacultuuronderwijs.nl/herstellende-landbouw-boek-mark-shepard/

2) Groen Goud 1 (&2)

De ‘onbetwiste kijkersfavoriet’ van VPRO’s Tegenlicht-seizoen 2011-2012. John D. Liu filmde het ecologisch herstel van het Löss-plateau in China en bezocht ook Geoff Lawton c.s. in Jordanië. In het kader van de uitzending ‘Groen Goud’ zijn er op de website van VPRO’s Tegenlicht tips van mij verschenen: ’Creëer je eigen Hof van Eden’. Ik geef hier uitleg over duurzaam tuinieren, ook voor de kleine schaal! Waarin ik er niet voor terugdeins binnen deze context een paar krachtige oneliners het internet in te slingeren. Ik werk inmiddels al geruime tijd niet meer vanuit de Permacultuur School Nederland, maar ben nu vooornamelijk actief vanuit Stichting Permacultuur Onderwijs, een organisatie die zich naast cursussen o.a. richt op geschikt maken van permacultuur-materiaal voor het Nederlandse taalgebied.

Vind je deze Hof-van-Eden-tips op de VPRO-website interessant, blader dan ook eens in het boek Permacultuur in je moestuin, dat ik heb bewerkt voor de Nederlandse en Belgische situatie: permacultuuronderwijs.nl/permacultuur-in-je-moestuin/

In 2014 maakte Tegenlicht ‘Groen Goud 2’, die ook te zien is op de VPRO-website.

3) The permaculture orchard – beyond organic

Stefan Sobkowiak, permacultuur-docent en fruitteler in Quebec, zet zijn beste beentje voor in deze prachtig gemaakte film. Inclusief Nederlandse ondertiteling. Je krijgt veel praktische mogelijkheden aangereikt: over habitat voor bestuivers, irrigatie, schimmelhuishouding, je kruidlaag, oogst-logistiek in een zelfpluktuin, cultivars kiezen, enten en snoeien. Sobkowiaks vertelstijl is rustig en helder. www.permacultureorchard.com/

4) The Economics of Happiness

Helena Norberg-Hodge neemt ons mee op reis, op en neer tussen Engeland en Ladakh. In de spiegel kijken om de menselijke maat terug te brengen in onze economie. Op een prettige manier aangrijpend. Eentje om gezellig samen naar te kijken, misschien wel tijdens een door jou georganiseerde filmavond. (Daartoe vind je op de filmwebsite ook draaiboeken e.d.) Ook verkrijgbaar met Nederlandse ondertitels. www.LocalFutures.org

5) Seeds of Permaculture

Om deze top 5 ook interactief te maken heb ik op Facebook gevraagd naar input, toen kwam o.a. de volgende tip binnen. Bedankt voor de tip van Seeds of Permaculture! Zie Ahooha.com (aan het einde van deze trailer staat de link naar de hele documentaire)

Deze blog wordt dus ook gepubliceerd op Cactus Nieuws: Cactus Nieuws is een project dat in deze tijd extra nuttig is. Ze is een spreekbuis voor mensen met passie en/of visie, en produceert onder andere prikkelende reportages en documentaires. www.facebook.com/cactusnieuws/ / www.Cactus-Nieuws.nl

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.

Het beste van beide werelden, dat is blended learning. Elk nadeel heeft zijn voordeel, zei oud-voetballer Johan Cruijff. Dat is natuurlijk zo. Achttien dagen naar een leslocatie reizen, voor een jaaropleiding permacultuur, is voor diverse mensen niet mogelijk of wat veel van het goede.

Dat is een van de redenen waarom Stichting Permacultuur Onderwijs in 2015 een online jaaropleiding permacultuur is begonnen: een uitkomst voor wie anders niet had kunnen komen en een mogelijkheid om aan de hand van je eigen situatie projectmatig te studeren. Je kunt de projecten die je voor de opleiding uitvoert in je eigen tuin, landschap of bedrijf doen, en je wordt begeleid door Maranke Spoor en Lucas Brouns.

We hadden hier best wel een tijdje tegen aangehikt. We dachten namelijk dat als er nu íéts niet online kan, dat het wel permacultuur-onderwijs was! Maar na het uit nieuwsgierigheid volgen van diverse online opleidingen veranderde dat. Wie nooit van mening verandert, heeft zelden wat geleerd, luidt een oud lerarengezegde. En dat bleek maar weer eens een waarheid als een kudde koeien…

Dat betekent natuurlijk niet, dat online leren geen nadelen kent, net zoals een opleiding volgen op locatie. Maar ook hier geldt: iedere situatie vraagt haar eigen oplossing. In iedere situatie is weer wat anders passend.

Studenten in onze interactieve webschool gaven deze voordelen van online leren:

• Lekker thuis en op je eigen tempo de stof doorwerken & heerlijk met de eigen tuin bezig!
• “Permacultuur betekent voor mij ook lokaal blijven. Dus dat ik deze opleiding nu thuis kan doen, is voor mij echt de oplossing.”
• Als zelfstandig ondernemer met twee vrij jonge kinderen is vrije tijd schaars. Op die momenten dat het mij uitkomt oefeningen doen & in de avonduren kunnen studeren is dan superhandig.
• Inspiratie van elkaars werk en gedachten, gelijkgestemden ontmoeten.
• Financieel ook interessant.

Om een mix te maken met een focus op de voordelen van zowel online als op locatie leren zonder dat je achttien dagen van huis bent, hebben we een blended learning-variant van de permacultuur-opleiding ontwikkeld. Je doorloopt de permacultuur-module in de webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs, maar we ontmoeten elkaar ook in levenden lijve in een mooie locatie. Vijf lesdagen gaan we samen aan de slag met theorie en praktijk, en later in het jaar is er nog een terugkomdag. Zo leer je extra veel van de docenten en van elkaar.

Komende lente vindt deze weer plaats. De eerste lesdag is nu zaterdag 11 maart, waarbij sommige cursisten ook de webschool doen en andere vooralsnog de zesdaagse Vogelvlucht~cursus. De leslocatie is in Utrecht, met excursies. Nog enkele plaatsen beschikbaar, dus zegt het voort! Delen is lief, waarde mensbeestjes.

Meer informatie (structuur, voorlopig lesrooster enz.) vind je op PermacultuurOnderwijs.nl/Cursussen

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.

De Heksendriedaagse-cursus ‘Samenvoorzienend voedsel verwerken’ is van start gegaan. Leuke mensen, zowel man- als vrouw-heksen, hebben al doende al veel geleerd! We zijn begonnen met het onderwerp fermenteren – een onderwerp dat nog terug zal komen.

Door middel van fermentatie zetten melkzuurbacteriën suikers uit groenten en fruit om en geven daar waardevolle enzymen, B-vitamines, en oké soms een klein beetje alcohol, voor terug.

Micro-ecologie dus. En een conserveringstechniek waarmee je de voedingswaarde van je eten verhoogt!

Ook kwamen er al andere technieken ter sprake. De volgende keer gaan we o.a. fruitleer maken, en gaan we nader in op het onderwerp drogen. Hoewel het accent bij deze verdiepingsdagen duidelijk op de praktijk ligt, zoeken we voortdurend naar een evenwicht tussen theorie en praktijk.

Zo was de lunch een integraal onderdeel van het geheel. We zijn ervoor op safari gegaan in Marankes huis. Zo konden we allerlei op diverse wijze zelf ingemaakt ingemaakt lekkers proeven.

Deze pilot zal zorgvuldig geëvalueerd worden, zodat we het voor de toekomst kunnen aanscherpen. We houden jullie op de hoogte van de voortgang en onze ervaringen. De volgende series Heksendriedaagse hebben inmiddels plaatsgevonden in maart en in april, en in de herfst van 2016 kun je meedoen op drie donderdagen in september, drie vrijdagen in oktober, of drie zaterdagen in november..

Meer blogs lezen en info over deze reeksen?

Klik hier voor meer informatie (op die pagina vind je ook andere blogberichten van Maranke over voedsel verwerken)

De fotos in deze blog zijn gemaakt door Chantal. Zij is bereikbaar via Chantal@PermacultuurOnderwijs.nl.

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur-literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.

Het is nu eind januari, de periode waarin sommige mensen alweer beginnen met zaaien. Binnenshuis of in de kas, inderdaad.

Jaren geleden was ik vastbesloten mijn tomaten (ja die kun je al vroeg zaaien) met wat extra aandacht extra kansen te geven. En omdat we in onze achtertuin de tomaten toch al in potten kweken, kon ik ze makkelijk onder de dakgoot zetten om ze te beschermen tegen opspattend water. Dit scheelde een hoop: er was veel oogst en de planten werden minder vaak ziek.

Ook knipte ik op een gegeven moment kartonnen kraagjes voor om de jonge plantjes heen. Het zijn toch maar een stuk of zes potten, dus kon dat er ook nog wel bij. Ik deed dit met het idee om Phytophthora infestans tegen te gaan. Wat heb je immers aan bruine verwelkte tomatenplanten… Ik zet ze onder de dakgoot, want water dat opspat vanaf de bodem is vaak een oorzaak van genoemde infectie. Je ziet tegenwoordig zelfs wel eens speciale parapluutjes om tomaten te beschermen tegen opspattend water.

Maar hoewel het onder de dakgoot plaatsen van de tomaten vele jaren een zeer gunstig effect had op de planten, hadden de kartonnen ringen volkomen onverwacht een heel ander effect!!

Want wat gebeurde er: waar ik eerder altijd zeer ruim zaaide omdat er altijd wel weer een flink deel van de tomaten werden opgevroten door slakken, haalden ze het nu bijna allemaal! Niet dat er geen slakken meer waren, maar de slakken begonnen rustig te vreten aan het karton… Daar waren ze wel even zoet mee tot wij ze zagen, en/of tot de zaailingen zo groot waren dat ze allang geen een-haps/nachts-maaltijd voor een slak meer waren.

Dus daar waar ik in grotere tuinen doorgaans juist voorzichtig ben met het gebruik van karton bij eenjarige teelten, juist vanwege de slakkenvraat aan de gewassen (zie ook mijn eerdere blogpost ‘Sheetmulchen met een zachte g’), werkte dit op de veel kleinere schaal van de teelt in potten, in onze ‘zone 1’ (vlak bij de keukendeur) juist preventief! Dit is dankzij de zonering een plek waar er het meest intensief geobserveerd wordt; is er daar iets aan de hand, dan zien we het meteen. En kunnen we na observeren meteen reageren.

Nu in onze contreien “Hoe voorkom ik dat de slakken mijn zo gekoesterde gewassen opvreten?!” een van de grootste uitdagingen is, waren wij erg blij met deze observatie, en natuurlijk met het feit dat de slakken hun honger stilden door het karton op te vreten in plaats van onze tomatenzaailingen!

Reeks

Deze blog is de tweede in een reeks onder de noemer ‘Succesfactoren van permacultuurtuinen’. De vorige aflevering heet ‘Sheetmulchen met een zachte g‘.

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur, van: ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.

Alleen een dief rent, kent u die uitdrukking? Ze is afkomstig van de Hunza, een bergvolk dat leeft waar Pakistan aan China grenst. Het volk staat erom bekend dat de mensen er erg oud worden, en dat doorgaans in goede gezondheid. Reden genoeg om een legendarisch volk te zijn.

Daarom wordt er veel gezocht naar het geheim van de Hunza. Wellicht wel meerdere geheimen…

Zo zou hun brood een van hun geheimen kunnen zijn. Ze maken een soort van gedroogd brood dat schier eindeloos houdbaar is, en naast met stenen gemalen granen, als belangrijk ingrediënt gedroogde abrikozen bevat. Dit helpt hen door de maanden van het jaar waarin er weinig te oogsten valt. Dit Hunza-brood doet me denken aan het granen-fruitleer zoals ik dat zelf maak…

Een online zoektocht naar dit brood levert veel resultaten op, waaronder vele vragen naar het recept van het brood. Het recept bestaat echter waarschijnlijk niet: het heeft er alle schijn van dat de Hunza er gewoon het beste van maken, ze wonen erg afgelegen in een zeer bergachtig gebied zonder supermarkten en dergelijke. Eten is er schaars, dus ze eten niet veel, en gedurende twee tot vier maanden van het jaar is het zo schaars dat ze grotendeels vasten. Gesteld wordt dat dit hen gezond helpt houden. En weet je waar me dit nu aan doet denken? Aan knotten! Ja, van bomen… Loofbomen om precies te zijn. Je weet wel, knotwilgen e.d… Knotwilgen worden veel ouder dan wilgen die niet geknot worden!

En wat treft nu, tijdens de feestdagen kwam mijn Pakistaanse zwager op bezoek (Usman), en hij is daar geweest! Op vakantie met wat vrienden en familie bezocht hij hun gebied, op zijn nieuwe gympen…. En nu vraag je je misschien af… Gympen? Waar gaat dit heen? Nu goed, wat volgt zou nog wel eens een groter geheim van de Hunza kunnen zijn dan hun brood…

Want wat gebeurde er: hij trekt een sprintje op zijn nieuwe gympen, maar algauw hoort hij achter zich het geluid van rennende voetstappen. In eerste instantie dacht hij dat het zijn vrienden waren, maar opeens hoort hij zijn vrienden van een afstandje roepen: “Usman! Stop!” Hij stopt, en ziet dat het enkele Hunza zijn die achter hem aan gerend zijn. De Hunza vragen: “Waarom ren je?!” Usman: “Omdat ik wil rennen.” Waarop de Hunza reageren met: “Alleen een dief rent…”

Nu wil ik niet zeggen dat het Hunza-brood of de rest van hun voeding, waaronder vette-rauwemelk- producten, niet belangrijk is, zeker niet! Maar als permaculturist blijft het logisch te kijken naar het geheel, ook het geheel van een levensstijl, en het heeft er alle schijn van dat de levensstijl van de Hunza een ‘slow life’-levensstijl is… Niet rennen, niet overeten, misschien wel niet doen wat je niet hoeft te doen… Tegelijkertijd zijn ze verre van lui en werken ze hard om te kunnen overleven, maar niet gehaast. De slow life-levensstijl is evenwichtig. Wat je wel en niet eet, en hoe dat voedsel geteeld en bewerkt is, maakt daarvan een belangrijk deel uit. Slow food.
Puur voedsel, samen geteeld & verwerkt, zonder fabrieken. Hiervan en van diverse andere culturen, waaronder uiteraard die in de eigen streek, kunnen we een hoop leren over het zelf verwerken van puur voedsel uit onze tuinen en winkels. In onze eigen keuken. Het zal je verrassen hoeveel hier kan.

Ook meer leren over samenvoorzienend voedsel verwerken?

Kom dan ook naar Marankes cursus ‘Samenvoorzienend voedsel verwerken‘, ook wel liefkozend ‘Heksendriedaagse’ voor hem & haar genoemd. We gaan samen fermenteren, drogen, wecken en dergelijke. Alle cursussen van Stichting Permacultuur Onderwijs zijn een mix van theorie en praktijk. Deze reeks van drie HuiskamerSessies vond driemaal plaats in voorjaar 2016, en driemaal in het najaar, zesmaal in het voorjaar van 2017 – houd onze Seizoenstips in de gaten of e-mail me even voor de herfst van 2017!

Marankes blog

Maranke Spoor is docent permacultuur, tegenwoordig ook in de interactieve permacultuur webschool van Stichting Permacultuur Onderwijs. Maranke begon al op jonge leeftijd als tuinier. Op elke plek waar ze woonde zorgde ze al snel voor een eetbare siertuin: op balkon en dakterras, in schooltuin en moestuin. Maranke is opgeleid als jurist, een beroep dat ze o.a. in de vorm van docent recht tot 2010 uitoefende, is initiator van www.weggeefwinkels.nl en sinds 2010 docent permacultuur. In die hoedanigheid verzorgde ze reeds vele opleidingen op het gebied van permacultuur/voedselbossen. Verder is ze sinds 2013 voorzitter van Stichting Permacultuur Onderwijs, vertaalde en bewerkte ze samen met haar collega Lucas Brouns Engelstalige permacultuur-literatuur (Herstellende Landbouw van Mark Shepard en Permacultuur in je moestuin van Christopher Shein) en is ze illustrator en auteur van ‘Permacultuur, Wat is dat!?’, een eboek dat in juni 2015 is verschenen.